Tỉnh Quảng Ngãi đã chính thức công bố kết luận thanh tra việc quản lý, sử dụng đất và tiến độ thực hiện Dự án Thép Guang Lian Dung Quất. Hiện đã có đủ điều kiện để cơ quan nhà nước có thẩm quyền chấm dứt hoạt động của dự án này.
Số phận của Dự án Thép Guang Lian Dung Quất, vốn đầu tư hiện tại là 3 tỷ USD sẽ sớm được định đoạt, với việc UBND tỉnh Quảng Ngãi vừa chính thức ban hành kết luận thanh tra việc quản lý, sử dụng đất và tiến độ thực hiện dự án này.
Một trong những kết luận quan trọng nhất, xét về mặt tổng thể Dự án, đến thời điểm tháng 6/2016 là “đủ điều kiện để Nhà nước thực hiện thu hồi hết diện tích đất đã cho thuê và không phải bồi thường về đất và tài sản gắn liền với đất, trừ trường hợp bất khả kháng”.
Cùng với đó, đến tháng 5/2016, nếu nhà đầu tư vẫn không có khả năng thực hiện Dự án theo tiến độ đã đăng ký đầu tư và không thuộc trường hợp giãn tiến độ thực hiện dự án đầu tư theo quy định thì cũng “đủ điều kiện để Nhà nước đơn phương chấm dứt hoạt động Dự án”.
Nghĩa là xét cả về phương diện quản lý, sử dụng đất đai lẫn tiến độ thực hiện, thì Dự án Thép Guang Lian Dung Quất đã đến hồi “khai tử” và cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã có đầy đủ căn cứ pháp lý để ra quyết định này.
10 năm và 337 ha đất hoang phí
Thép Guang Lian Dung Quất được Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư từ tháng 7/2005, sau đó được Bộ Kế hoạch và Đầu tư cấp giấy chứng nhận đầu tư vào tháng 9/2006, với vốn đầu tư ban đầu là 556 triệu USD cho giai đoạn I, quy mô 2 triệu tấn thép/năm, sử dụng 209 ha đất. Khi đó, cam kết của nhà đầu tư (Tycoons - Đài Loan) là Dự án sẽ hoàn thành sau 36 tháng.
Tuy nhiên, 10 năm qua, chủ đầu tư Dự án chỉ liên tục “xoay vần” với 5 lần xin điều chỉnh giấy chứng nhận đầu tư để tăng vốn, nâng công suất, thay đổi pháp nhân. Ban đầu chỉ Tycoons, sau có thêm E-United (Đài Loan), rồi đến năm 2012 có thêm sự xuất hiện của Tập đoàn JFE Nhật Bản. Cuối cùng, năm 2015, JFE lại xin rút.
Vốn đầu tư cũng liên tục được xin điều chỉnh, từ 3 tỷ USD lên 4,5 tỷ USD, rồi sau khi JFE tuyên bố không theo đuổi Dự án nữa, lại xin điều chỉnh xuống 2 tỷ USD. Cùng với điều chỉnh quy mô vốn đầu tư và công suất, diện tích đất cũng liên tục được “xin thêm”… Ở thời điểm này, Dự án có vốn đầu tư 3 tỷ USD, vẫn do Tycoons và E-United làm chủ đầu tư, diện tích đất đã được bàn giao là 337 ha.
Sự chậm trễ trong việc triển khai Dự án đã nhiều lần khiến dư luận bức xúc và lãnh đạo tỉnh Quảng Ngãi cũng đã không ít lần cảnh báo thu hồi. Mọi chuyện càng thêm rắc rối kể từ khi JFE không tham gia nghiên cứu đầu tư dự án này nữa. Khi đó, Công ty Guang Lian, pháp nhân được lập ra tại Việt Nam để triển khai Dự án, tuyên bố tiếp tục tái khởi động Dự án vào cuối năm 2015, quy mô giảm xuống 2 tỷ USD.
Tuy nhiên, đề xuất này không được chấp thuận, các cơ quan chức năng Việt Nam đã yêu cầu chủ đầu tư làm rõ tính phù hợp và tính khả thi của kế hoạch tái khởi động, trong đó có yêu cầu trình thỏa thuận vay vốn của ngân hàng, cũng như giải thích rõ về phương án tiêu thụ sản phẩm và khả năng cạnh tranh…
Giữa năm 2015, Tycoons bất ngờ có văn bản nêu rõ: “Căn cứ vào giá thị trường sắt thép ở thời điểm hiện tại, cũng như trong 5-10 năm tới, thì hiệu quả của Dự án Guang Lian Dung Quất là không khả thi, công tác vay vốn ngân hàng cũng đối diện với nhiều nhân tố không xác định”. Vì vậy, chủ đầu tư đề xuất không tiếp tục đẩy mạnh Dự án.
Sau văn bản này, Ban quản lý Khu kinh tế Dung Quất đã thông báo tạm dừng triển khai và các bước triển khai tiếp theo đối với Dự án để hỏi xin ý kiến của Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành về thủ tục thu hồi giấy chứng nhận đầu tư.
Cuối tháng 11 năm ngoái, Quảng Ngãi đã một lần nữa có văn bản thông báo không cấp giấy chứng nhận đầu tư điều chỉnh lần 5 cho Dự án và đề nghị chủ đầu tư có văn bản tự nguyện chấm dứt hoạt động Dự án và tiến hành thanh lý tài sản theo quy định. Cũng cuối năm 2015, Quảng Ngãi quyết định thực hiện việc thanh tra đối với dự án này.
Tuy nhiên, trong quá trình thanh tra, bất ngờ, tháng 3/2016, chủ đầu tư lại có văn bản thể hiện quyết tâm và kế hoạch tái khởi cộng Dự án, với công suất 5 triệu tấn/năm, vốn đầu tư 2,2 tỷ USD, hoàn thành trong vòng 42 tháng.
Sự “dập dình” của chủ đầu tư khiến lãnh đạo tỉnh Quảng Ngãi bao phen lao đao. Đất bỏ phí khiến dân bức xúc, trong khi lại không thể thu hút được nhà đầu tư khác.
Ván bài cuối cùng
Guang Lian đã “chơi” ván bài cuối cùng khi nhất quyết xin tái khởi động Dự án. Tuy nhiên, quá trình thanh tra của Quảng Ngãi cho thấy nhiều cơ sở để tỉnh chấm dứt hoạt động của dự án này. Chỉ xét về chuyện quản lý và sử dụng đất, theo kết quả thanh tra, Guang Lian đã “vi phạm Luật Đất đai 2013”.
Cụ thể, trong tổng diện tích mặt bằng mà chủ đầu tư dự định xây nhà máy, khu vực diện tích đất hơn 222 ha được giao từ tháng 10/2007 chậm tiến độ tới 40 tháng. Những phần còn lại, tùy thời gian giao đất, chỗ thì chậm tiến độ 28 tháng, nơi đã đủ điều kiện để thu hồi theo Luật Đất đai.
Tiến độ thực hiện Dự án cũng không “khá khẩm” hơn, khi theo cam kết cuối cùng, giai đoạn I hoàn thành tháng 10/2010, giai đoạn II hoàn thành 10/2012, thì tính đến thời điểm thanh tra là tháng 2/2016, thời hạn chậm tiến độ giai đoạn I là 64 tháng, giai đoạn II là 40 tháng. Nhà đầu tư đã không thực hiện Dự án theo tiến độ đã đăng ký, cũng không thuộc trường hợp giãn tiến độ thực hiện. Thực tế thì nhà đầu tư cũng đã tự dừng triển khai thi công trên mặt bằng nhà máy từ tháng 5/2013, còn trên khu nhà ở công nhân là từ tháng 8/2014 đến nay.
Ngay cả việc thực hiện góp vốn cũng chậm trễ. Cho đến ngày 18/1/2016, con số mới chỉ là 43,35 triệu USD, bằng 7,2% vốn cam kết ban đầu. Còn phần vốn vay 2,4 tỷ USD thực tế dù có nhiều ý định thư, nhưng cũng chưa có ngân hàng nào chấp thuận ký hợp đồng tín dụng cho nhà đầu tư vay vốn để thực hiện Dự án. Chính bản thân Tycoons cùng đã thừa nhận việc này.
Trong bối cảnh như vậy, ván bài Guang Lian nên chấm dứt. Chính vì thế, cùng với kết luận thanh tra, ông Trần Ngọc Căng, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi đã giao Ban quản lý Khu kinh tế Dung Quất có văn bản tham vấn các cơ quan Trung ương liên quan về Dự án, trong đó thể hiện rõ quan điểm là đề nghị xử lý chấm dứt hoạt động Dự án theo quy định của Luật Đầu tư. Thời gian thực hiện chậm nhất là ngày 30/6/2016.
Dự án sẽ bị thu hồi toàn bộ diện tích đã cấp, đồng thời thực hiện thanh lý tài sản theo quy định, ưu tiên giải pháp thương thảo nhằm giảm thiểu thiệt hại cho nhà đầu tư.
Hiện tại, nhà đầu tư đã chi 426,47 tỷ đồng cho việc triển khai Dự án. Còn ngân sách cũng đã bỏ ra trên 179 tỷ đồng để thực hiện đền bù, giải phóng mặt bằng.
Trong gần bốn tháng qua, giá mặt hàng thép 14 lần liên tục “lao dốc” với tổng mức giảm từ 4 triệu đồng đến 5,5 triệu đồng/tấn tùy từng thương hiệu, chủng loại. Ðiều này khiến thị trường xây dựng giảm bớt áp lực, song lại khiến nhiều doanh nghiệp ngành thép có nguy cơ rơi vào thua lỗ trong sản xuất, kinh doanh.
Các doanh nghiệp thép đều đang đặt kỳ vọng cuối năm 2022 giá thép sẽ phục hồi khi các dự án xây dựng tăng tốc. Song với lượng hàng tồn kho còn khá lớn, nhất là những tháng cuối năm có thể chịu tác động xấu do nhu cầu sụt giảm, bảo hộ thương mại gia tăng, cùng với thời tiết vào mùa mưa,… là những yếu tố bất lợi, cản đà phục hồi của ngành thép.
Giá thép giảm 14 lần liên tiếp
Ðến giữa tháng 8 vừa qua, đã có nhiều doanh nghiệp sản xuất thép trong nước thông báo giảm giá lần thứ 14 liên tiếp trong gần bốn tháng. Theo đó, tại khu vực miền bắc, giá thép cuộn CB240 và thép thanh vằn D10 CB300 thương hiệu Hòa Phát giảm khoảng 300 nghìn đồng/tấn, với giá lần lượt còn 14,8 triệu đồng/tấn và 15,7 triệu đồng/tấn. Còn với thương hiệu Việt Nhật, mức giảm từ 200 nghìn đồng đến 310 nghìn đồng/ tấn, sau điều chỉnh giá hai loại thép này lần lượt còn 14,7 triệu đồng/tấn và 15,3 triệu đồng/tấn.
Riêng tại khu vực miền trung, thép Pomina có mức giảm mạnh nhất với giá thép cuộn CB240 giảm tới 1,31 triệu đồng/tấn, xuống còn 14,98 triệu đồng/tấn, thép thanh vằn D10 CB300 giảm 310 nghìn đồng/tấn, xuống còn 16,39 triệu đồng/tấn.
.jpeg)
Sau bốn tháng đầu năm tăng nóng, bảy lần điều chỉnh tăng giá bán, đã có lúc giá thép chạm ngưỡng 21 triệu đồng/tấn, nay giá thép trong nước lại đảo ngược bất ngờ, về mức thấp hơn thời điểm đầu năm. Theo chia sẻ của Giám đốc Công ty Xây dựng Thành Thắng, Lê Ðình Thắng, sau thời gian dài tăng nhanh, việc giá thép giảm mạnh giúp cho các dự án thi công nhận thầu từ đầu năm đến nay có phần dễ thở đối với công trình có trị giá lớn do không còn phải bù lỗ với các hợp đồng đơn giá cố định.
Suốt thời gian dài vừa qua, biên lợi nhuận của doanh nghiệp luôn phải chịu nhiều áp lực do chi phí nguyên vật liệu đầu vào tăng cao kèm theo thị trường bất động sản trầm lắng, đầu tư công chưa đạt kỳ vọng. Khi giá thép “hạ nhiệt” sẽ làm giảm bớt gánh nặng cho nhiều doanh nghiệp xây dựng bởi thép thường chiếm khoảng 20%-30% chi phí mỗi công trình.
Tuy nhiên, việc giá thép liên tục “dò” đáy có thể khiến cho kế hoạch sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp ngành thép trong năm 2022 sẽ không đạt như kỳ vọng. Ðơn cử như Tập đoàn Hòa Phát, nửa đầu năm 2022 ghi nhận doanh thu 82.118 tỷ đồng và 12.229 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế, tương ứng giảm 27% so với cùng kỳ năm 2021, hoàn thành 46% kế hoạch năm.
Trên cơ sở đó, Hòa Phát dự kiến lợi nhuận cả năm 2022 chỉ đạt mức 25 nghìn tỷ đến 30 nghìn tỷ đồng, thấp hơn mức lợi nhuận 34.521 tỷ đồng của năm 2021. Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) cũng vừa thông báo, lãi quý II/2022 giảm 90% so cùng kỳ năm 2021, xuống còn gần sáu tỷ đồng. Tương tự, Công ty cổ phần Thép Thủ Ðức, báo cáo doanh thu quý II/2022 với lợi nhuận sau thuế âm gần hai tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm 2021 lãi 34 tỷ đồng.
Kỳ vọng những tháng cuối năm
Theo Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), nửa đầu năm 2022, phần lớn các nhà máy đều trong tình trạng khó khăn do lượng hàng tồn kho cao với mức 1,42 triệu tấn, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm 2021. Mức độ cạnh tranh giữa các nhà máy ngày càng khốc liệt về giá bán và xâm lấn thị phần của nhau.
Ðể tháo gỡ khó khăn, nhiều nhà máy thép đã buộc phải cắt giảm sản xuất từ 3 ca/ngày xuống còn 2 ca/ngày, thậm chí có những giai đoạn phải dừng sản xuất. Chủ tịch VSA Nghiêm Xuân Ða dự báo, thép xây dựng từ tháng 7 đến tháng 9 sẽ kém sôi động do thời tiết bước vào mùa mưa, đây cũng là một trong những yếu tố tạo nên tính chu kỳ cho ngành thép khiến nhiều công trình xây dựng ảnh hưởng tiến độ. Giá thép xây dựng trong nước sẽ tiếp tục giảm, trong khi lợi nhuận mảng xuất khẩu mặt hàng này không còn tốt như trước. Gần đây, EU đang ngày càng siết chặt các chính sách bảo hộ thương mại đối với sản phẩm thép của Việt Nam, giảm hạn ngạch nhập khẩu.
Với điều chỉnh này, xuất khẩu sắt thép của Việt Nam sang thị trường EU có thể sẽ giảm trong thời gian tới. Trong khi đó, những yếu tố khiến triển vọng thị trường thép nửa cuối năm chưa khả quan khi tốc độ giải ngân đầu tư công chậm, ngân hàng siết tín dụng bất động sản, mùa cao điểm xây dựng đã qua,… khiến các doanh nghiệp thép “bí” đầu ra.
Ngành thép Việt Nam đang phải đối mặt với sức ép cả về phía cung và cầu khi giá nguyên vật liệu tăng, trong khi nhu cầu bị thu hẹp. Dự báo trong năm 2022, Việt Nam vẫn phải nhập khẩu nhiều loại nguyên liệu để sản xuất thép như quặng sắt cho các lò cao khoảng hơn 18 triệu tấn, thép phế khoảng 6 triệu-6,5 triệu tấn cho các lò điện, than mỡ luyện cốc khoảng 6,5 triệu tấn và điện cực graphite 10 nghìn tấn. Nhưng khả năng giá quặng sắt, thép phế, quặng nguyên liệu thô và than mỡ luyện cốc,… vẫn duy trì ở mức cao sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp sản xuất thép và thị trường thép trong nước.
Bộ Công thương đã có những biện pháp bảo đảm cung cầu và bình ổn giá, theo dõi và xử lý kịp thời việc chống bán phá giá một số sản phẩm thép nhập khẩu vào thị trường Việt Nam cũng như đối phó với các vụ kiện chống bán phá giá của các nước với mặt hàng thép xuất khẩu của Việt Nam nhằm giảm đến mức thấp nhất thiệt hại cho các doanh nghiệp sản xuất thép. Ngành Công thương đã tăng cường công tác quản lý thị trường để ngăn chặn, xử lý kịp thời hiện tượng đầu cơ tăng giá, thao túng giá thép trên thị trường, gian lận thương mại làm thất thu ngân sách nhà nước và ảnh hưởng đến người tiêu dùng,…
Thời gian qua, các dự án đầu tư triển khai có phần chậm, kéo theo lượng thép tiêu thụ giảm khiến các doanh nghiệp thép buộc phải giảm công suất sản xuất, trong khi thép tồn kho từ trước còn khá lớn, cho nên khi giá giảm mạnh như hiện nay sẽ ảnh hưởng lớn đến tình hình kinh doanh. Doanh nghiệp nào tồn kho nhiều sẽ phải chịu cảnh “đầu vào cao, đầu ra thấp”, khiến doanh thu sụt giảm nghiêm trọng.
Các chuyên gia dự báo từ nay đến cuối năm sẽ còn nhiều khó khăn đối với ngành thép, song với những kinh nghiệm tích lũy được trong việc ứng phó trên thị trường nhiều năm qua, vẫn có nhiều tín hiệu cho thấy các doanh nghiệp ngành thép Việt Nam có các giải pháp sáng tạo vượt qua khó khăn, ổn định sản xuất, kinh doanh. Dịp cuối năm, nhất là trong quý IV, việc xây dựng công trình nhà ở, bất động sản tăng trưởng trở lại sẽ khiến lượng tiêu thụ các sản phẩm thép trong năm 2022 có thể tăng trưởng quanh mức 7%-10%.
